Inganda Z’ingenzi Ndetse N’amakuru Ajyanye Nazo Mu Rwanda

Ni izihe nganda z’ingenzi?

Inganda n’igice gitanga ibicuruzwa na serivisi mu bukungu. Urufatiro rw’ibanze rw’ikigo rwerekana inganda rugomba gushyirwa mubikorwa.

Iyo ugereranije u Rwanda n’isi yose, urwego rw’inganda ruracyari kuzamuka. Kuba 90% by’abatuye u Rwanda bigizwe n’ubuhinzi mu cyaro kandi bikabura ibikoresho fatizo byagize ingaruka mu iterambere ry’inganda mu gihugu.

Inganda z’u Rwanda zigizwe n’inzego ebyiri: Urwego rw’ibanze n’urwego rwisumbuye. Urwego rw’ibanze rurimo ibikorwa byo gukoresha umutungo kamere mukuvugurura ibicuruzwa nk’amashyamba, ubucukuzi bw’amabuye y’agaciro, ubuhinzi, ubworozi nibindi. Igice cya kabiri kivugurura umutungo kamere wakozwe n’inganda za mbere mu bicuruzwa kubakoresha. Ingero z’bicuruzwa byakozwe: Gutunganya ibiryo, gutunganya amavuta, kubaka, imyambarire, ibinyobwa byoroheje n’ibindi.

Inganda Zisumbuye

• Kwamamaza k’umurongo
• Ubukerarugendo no kwakira abashyitsi
• Ibyokurya byo hanze
• Gutunganya ibiryo
• Ubucuruzi bwo kuri interineti
• Ubwikorezi
• Imyambarire
• Ibikoresho byo mu biro
• Gushushanya
• kwigisha

Ishoramari mu Rwanda

Ni ubuhe buryo bwo gushora imari mu Rwanda?

Uburezi

Intego ya guverinoma y’u Rwanda ni ukuvugurura ibyo igihugu cyinjiza hagati mu mwaka wa 2020. Kugira ngo abaturage b’u Rwanda babashe kugera ku iterambere ry’ubukungu n’imibereho myiza y’abaturage. Abanyarwanda bagomba gutozwa no guhabwa amahirwe yo kuzamura ubumenyi, ubwenge n’ubushobozi bwabo. Ibi bifasha mu guharanira no gutanga umusanzu ku isoko ry’umurimo. Icyerekezo 2020 kigamije kwigisha abantu bakuru gusoma no kwandika 100%, mu rwego rw ‘ibanze bingana 100% na urwego rwa kabiri ya 98%. Umunyeshuri wujuje ibyangombwa ugereranije n’umwarimu ateganijwe kuba 40: 1 ku rwego rw’amashuri abanza na 30: 1 ku rwego rw’ay isumbuye.

Ubihinzi

Ubuhinzi nicyo kintu cy’ingenzi mu kuzamura ubukungu bw’u Rwanda. Ni ibintu nyamukuru muguhanga imirimo hafi 80% by’abaturage. Buri mwaka umusaruro wiyongera 1.5%, uva kuri 4.5% ukagera kuri 6%. Ingengo y’imari y’igihugu yashinzwe kongera umusaruro w’ibiribwa ndetse no kubibungabunga ho 13%.

Isoko nyamukuru ryoherezwa mu mahanga mu buhinzi ni icyayi n’ikawa. Gahunda yo gushimangira ibihingwa igamije kuzamura umusaruro w’ibihingwa by’ibiribwa harimo: ibirayi, ibishyimbo, ingano, imyumbati, soya n’ibindi.

Ubucukuzi bw’amabuye y’agaciro

Amabuye y’agaciro yoherezwa mu Rwanda ni amabuye yatunganijwe kugira ngo akureho tantalum, amabati, tungsten ndetse rimwe na rimwe zahabu n’amabuye y’agaciro. Mu bukungu bw’u Rwanda, igice cy’amabuye y’agaciro kiza ku mwanya wa kabiri mu byoherezwa mu mahanga kandi kikaba kinjiza hafi miliyoni 300 z’amadorari ya Amerika. Ibicuruzwa byoherezwa mu mahanga binyuze mu Rwanda bikurikiranwa binyuze muri sisitemu.

Imitungo itimukanwa

Kubera ko igihugu gikura, hakenewe amazu menshi n’ubutaka. Ibi bituma biba bimwe mu bintu by’ingenzi by’ubukungu. Igice cy’imitungo itimukanwa ni ikintu gikomeye cy’iterambere ry’ubukungu.

Mu myaka 13 ishize, ishoramari mu gice cy’imitungo itimukanwa ryazamutse riva kuri miliyoni 100 z’amadorari ya Amerika rigera kuri miliyoni 480 z’amadorari ya Amerika, kubera ishoramari mu bikorwa remezo, ishoramari rya diaspora, abaturage n’iterambere ry’icyiciro rusange n’ibindi.Kuri uru rwego.

Niba udafite igishoro gihagije, ushobora gushora mu butaka n’amazu ahendutse. Niba ubishoboye rwose washora imari mu miturire hamwe n’ubutaka bwagutse byaba ari igitekerezo cyiza.

Ibikorwa remezo

Ibikorwa Remezo ni ingenzi cyane mu Rwanda kandi bisobanuwe neza n’akamaro kabyo mu guteza imbere abikorera. U Rwanda rushora imari mu mihanda, gari ya moshi n’amazi kugira ngo horoshywe ibiciro mu bwikorezi bw’ibintu no guteza imbere abikorera.

Imihanda

Mu myaka mike ishize uburyo bwo gutwara abantu mu Rwanda cyazamutse vuba. Yibanze cyane cyane ku gutunganya umuhanda. Ibirometero birenga 1210 byashyizweho kaburimbo kandi bigamije gukora byinshi. 90% by’imihanda imeze neza kandi yongeraho 7% muri GDP.

Imiyoboro

Hariho inzira za gari ya moshi zigomba gutezwa imbere zihuza u Rwanda ku byambu byo mu nyanja ya Dar es Salaam na Mombasa. Ibi bizagabanya ikiguzi cyo gukora ubucuruzi no gushishikariza ubucuruzi.

Hariho umushinga uri gukorwa mugutez imbere gari ya moshi ihuza u Rwanda, Kenya, Uganda na Sudani yepfo. Biteganijwe ko izatwara hafi miliyoni 5 z’amadorari ya Amerika. Umushinga uzaterwa inkunga n’ibihugu bine; Kenya, u Rwanda, Uganda na Sudani yepfo na buri ntara izubaka umuhanda wa gari ya moshi mu mupaka wabo.

Ubwikorezi bwo mu kirere

Ikibuga cy’indege mpuzamahanga cya Kigali ni irembo rikomeye ry’igihugu. RwandAir niko company yitwa itwara imbere mu gihugu no mu mahanga. Ikibuga cy’indege cyakira izindi ndege mpuzamahanga zirimo; Ethiopian Airlines, Kenya Airways, Bruxelles Airlines, Qatar Airways, KLM na Turkish Airlines.

Guverinoma irimo kubaka ikindi kibuga cy’indege (Ikibuga cy’indege mpuzamahanga cya Bugesera). Bizatanga ubushobozi bwiyongera kubagenzi no gutwara imizigo.

Ingufu

Inkomoko nyamukuru y’u Rwanda ni biomass ya 86.3%. Andi masoko ni: Amashanyarazi-48%, ubushyuhe- 32%, izuba PV – 5.7% na 14.3% ya metani. Ubushobozi bwo kubyara MW 110, butanga 16%.

Ubukerarugendo

U Rwanda rufite ibirunga, resitora y’ikiyaga cya Kivu, Ingagi zo mu misozi, amoko y’inyoni n’ibindi biha ba mukerarugendo ubutembere budasanzwe. U Rwanda rufite amahirwe atandukanye. Mu Rwanda haratuje kandi hafite umutekano mu gutembera ahantu hatari kure. U Rwanda kuba rwagati muri Afurika, rutanga uburyo bworoshye bwo kugera mu bihugu duturanye; Kenya, u Burundi, Uganda, Tanzaniya na Repubulika Iharanira Demokarasi ya Kongo.

Ubuzima

 U Rwanda ruzwiho gutsinda mu gutanga isi yose mu buvuzi. Abanyarwanda barenga 80% bafite  mutuelle de santé. Ibi bivuze ko u Rwanda rwemeje ko abaturage bafite uburyo bwo kwivuza. Umubare w’abana bapfa  nawo wagabanutseho 60%.

Kugeza ubu u Rwanda rufite gahunda y’ubuvuzi rusange itunganijwe kandi ikora, ifite imyanya 1700 y’ubuzima, ibigo 500, ibitaro 42 n’ibindi. n’amavuriro 8 y’amenyo. Mu Rwanda hari ibitaro 1 mpuzamahanga na koleji 1 y’ubuvuzi rusange itoza inzobere rusange 100 k’umwaka.

Amafaranga

Sisitemu y’imari yemewe mu Rwanda ifite abaturage bagera kuri 42%. Isoko ry’imari mu Rwanda ryakira hafi 66.3% y’umutungo wose w’ibice by’imari, bigatuma banki ikora. Igipimo cy’inyungu ku nguzanyo kuri ubu kiva kuri 14% kigera kuri 22%. Urwego rw’imari rugenzurwa na banki nkuru y’u Rwanda kandi rutanga impushya ku bwishingizi, amashami y’ amabanki y’ubucuruzi n’ibindi.

Kuki ugomba gushora imari mu Rwanda?

U Rwanda rwashyizeho uburyo bworohereza abaturage ndetse n’abanyamahanga gushora imari. Hano hari impamvu nke zerekana impamvu ugomba gutekereza gushora imari mu Rwanda:

U Rwanda ubwabwo ni igihugu gifite umutekano cyane kandi ubukungu bwacyo butera imbere byihuse. Rufite icyerekezo gikomeye cyo muri 2020 kigamije kuvugurura ubukungu bw’u Rwanda mu byo gihugu cyinjiza hagati. Kuva mu 2004 GDP yiyongera hafi 7.1% buri mwaka .Ivunjisha n’ifaranga rihoraho.

• Ibidukikije mu Rwanda ni byiza. Ikirere ni cyiza ntabwo gishyushye cyane ariko kandi ntigikonje cyane. Rwandai ni igihugu cyiza gitoshye kandi gifite isuku cyane. Hamwe n’ubutaka burumbuka. Kamere n’ibinyabuzima biratangaje. Imibereho myiza , kandi ibyaha byibasiye inyoko muntu ni bike ugereranije n’ahadi. Hejuru y’ibyo u Rwanda rwatsindiye igihembo cya UN Habitant Award muri 2008.
• Gukora ubucuruzi mu Rwanda byirizewe, igihugu nta ruswa gifite. Ushobora gutangiza umushinga, kubona abakoresha, kubona inguzanyo, kwandikisha umutungo wawe bitagoranye kandi birinzwe. Ku isi u Rwanda rwashyizwe kumwanya wa 11 kubera gushobora kwandikisha no kwandikisha ubucuruzi bwawe byoroshye. Muri 2008 habaye ivugurura ryakoreshejwe mu koroshya ubucuruzi n’amahanga.
• U Rwanda ni kimwe mu bihugu 3 bya mbere muri Afurika bifite umurongo wa interineti uhagaze neza.

Kwiyandikisha mu ishoramari                       

1. Andika ibaruwa isaba umuyobozi mukuru wa RDB usaba gushora imari.
2. Tanga gahunda y’ubucuruzi.
3. Icyemezo cy’ubucuruzi.
4. Uruhushya rwemewe ruturuka mu bucuruzi.
5. Kwishura amafaranga yo kwiyandikisha no kwerekana ibimenyetso kuri konte ya banki ya RDBs muri Banki ya Kigali. 470.891.20 RWF kuri nimero ya Konti: 0281460-96 cyangwa 500USD kuri konte nimero 0281441-77